Publicaties

Op veel terreinen hebben de provincies wettelijke taken. Dat geldt ook voor een aantal gebieden die tot het domein van de cultuur behoren: erfgoed, media en bibliotheken. Echter, op het terrein van de kunsten hebben de provincies geen wettelijke rol. Dit geeft ze beleidsvrijheid, maar leidt ook tot onduidelijkheid. Daardoor zijn de provincies op het terrein van de kunsten niet altijd een bestendige partij. Bovendien kan de taakopvatting na de komende Provinciale Statenverkiezingen in maart zomaar weer wijzigen. Er is dus alle aanleiding om daarin verandering te willen brengen. Eind 2022 presenteerde ik samen met Bastiaan Vinbkenburg een Berenschot-visie met daarin een pleidooi voor een heldere rol voor de provincies en het borgen van continuïteit in plaats van het omarmen van beleidsvrijheid. In dit artikel in Boekman Extra pleiten we voor een proactievere rol voor de provincies in het culturele bestel. 

In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen 2022 besteedde het platform Cultureon aandacht aan de diverse aspecten van het lokale cultuurbeleid. Het doel van deze ‘gemeente-specials’ was om de deelnemers aan de verkiezingsstrijd te ‘laden’ met informatie. De artikelen werden verzorgd door Lydia Jongmans. De eindredactie gebeurde door Cor Wijn. Met de gids hebben startende wethouders alle relevante informatie over het brede terrein van kunst, cultuur en erfgoed bij de hand. Ook voor (de vele) nieuwe cultuurambtenaren is deze gids nuttig, al is het maar omdat hij op ieder deelterrein van de cultuur aandacht besteedt aan de allerlaatste ontwikkelingen.

Cultuurbeleid wordt vaak geassocieerd met subsidies toekennen. Dat is echter een versimpeling van de werkelijkheid. Of beter gezegd: een vernauwing van het blikveld. Want wie ruimer kijkt ziet dat er heel veel mogelijkheden zijn waarop gemeenten het lokale culturele leven kunnen stimuleren. Voor startende raadsleden en andere bestuurders is het soms moeilijk om het hele mengpaneel snel in de vingers te krijgen. Er zijn veel meters die afgelezen kunnen worden, schuiven die omhoog of omlaag kunnen, knoppen die aan of uit kunnen. Deze gids biedt uitkomt en is hier te downloaden.

In de aanloop naar de Gemeenteraadsverkiezingen van 2022 bracht Boekman een themanummer uit over de kracht van gemeentelijk cultuurbeleid. Hierin werd een bijdrage opgenomen van Bastiaan Vinkenburg en mij over het herstelbeleid na de coronacrisis. Dingen worden na een crisis namelijk niet automatisch weer zoals ze daarvoor waren (vaak helemaal niet zelfs). In ons artikel gaan we in op wat gemeenten kunnen doen om het culturele leven vlot te trekken. Deze verkenning levert tien concrete aanbevelingen op voor toekomstig beleid. Het artikel staat integraal op de site van Boekman: link.

In opdracht van de VNG schreef is samen met collega Bastiaan Vinkenburg twee gidsen gids die informatie biedt bij het vormgeven van steun aan de cultuursector. In 2020/2021 trof de coronacrisis het culturele leven hard. Gemeenten hadden grote zorgen over de culturele instellingen en de mensen die in de sector actief zijn. De band tussen culturele instellingen en gemeenten is hecht en substantieel: 60% van de totale overheidssteun voor cultuur loopt via de gemeenten. De overheid - en dus ook provincies en gemeenten - hebben een grondwettelijke plicht met betrekking tot ons culturele leven. Op die verantwoordelijkheid werd tijdens de coronacrisis een groot beroep gedaan. De eerste publicatie (daterend uit 2021) over de steunmaatregelen en de rol van de gemeenten vind je via deze link. En de link naar de publicatie uit 2022 over corona herstelbeleid vind je hier. 

In een interview in Bibliotheekblad (2019-2) leg ik de relatie tussen mijn recente boek en de strategie die ik voorheen (als interim-directeur van de VOB) en nu nog steeds bepleit voor de openbare bibliotheken: werkelijke verandering vindt plaats onder invloed van nieuwe partnerschappen. Het interview vond plaats n.a.v. het uitkomen van De essentie van cultuurbeleid en -management. In het boek behandel ik onder meer de enige managementtheorie die op maat is gemaakt van culturele organisaties: die van de Amerikaan William Byrnes. Hij is op zijn beurt weer schaptlichtig aan managementgoeroe Peter Drucker. De man die schreef: “There is an old saying that good intentions don’t move mountains; bulldozers do. In nonprofit management, the mission and the plan – if that’s all there is – are the good intentions. Strategies are the bulldozers. They convert what you want to do into accomplishment.” Lees verder via deze link.

Op 6 december 2018 organiseerde Kunsten ’92 een bijeenkomst getiteld Samenwerking tussen stad, regio en staat en het toekomstig cultuurbeleid. Op verzoek van Kunsten '92 las ik alle culturele regioprofielen en gaf daarvan een analytische beschouwing. De integrale tekst van die analyse is opgenomen in de Theaterkrant. Een samenvatting staat op mijn blog Eerste Hulp Bij culturele Ontwikkeling.

Het ministerie van OCW onderzocht in 2017 of het erfgoedbeleid nog voldoet aan de eisen van de tijd. Dat gebeurde via het project Erfgoed Telt. Uit een verkenning die in dit kader plaatsvond bleek dat er veel kritische geluiden zijn over de manier waarop gemeenten hun wettelijke taken uitvoeren. Insiders signaleren niet alleen dat de deskundigheid bij gemeenten aan het afnemen is, ook stellen zij vast dat er steeds meer storingen in de communicatie zijn tussen de vele actoren die op lokaal niveau bij de monumentenzorg betrokken zijn. Uit onderzoek (met de veelzeggende titel Stelsel op lappendeken) blijkt dat de manier waarop monumenten tegen beschadiging en vernietiging worden beschermd mankementen vertoont.

In een artikel in Erfgoedstem doe ik vijf voorstellen om het corrigerend vermogen van het monumentenzorgstelsel structureel te verstevigen. Lees hier verder: Erfgoedstem, 14 maart 2018

De Raad voor Cultuur formuleerde in 2015 de wens om landelijke instellingen minder centraal te stellen in het podiumkunstbeleid. De raad wil dat steden en regio’s plannen gaan maken die bij hen passen en dat deze plannen vervolgens de basis vormen voor afspraken over meerjarenfinanciering. De strikte verdeling uit het verleden tussen een rijksoverheid die gezelschappen financiert en lokale overheden die de podia subsidiëren, mag worden losgelaten. De Raad riep steden en regio’s dan ook op om met experimenten te komen.

In de afgelopen periode is in diverse regio’s een begin gemaakt met proeftuinen waar het nieuwe beleid wortel kan schieten. Ook tijdens de BMC Cultuurconferentie van 8 juni 2017 werd nagedacht over de ingrediënten voor een nieuw, regionaal-geënt podiumkunstbestel. Deelnemers kaartten problemen aan en stelden een wensenlijst samen om overheden te helpen bij het ontwerp van zo’n nieuw bestel. Er werd geprobeerd om bestaande kaders los te laten en een nieuw regionaal stelsel te bedenken dat de komende tien jaar zou kunnen doorstaan. In de gesprekken – waaraan zowel cultuurmakers, podia als lokale overheden deelnamen – kwamen telkens dezelfde vier hoofdbestanddelen naar voren. In een artikel voor MMNieuws gaf ik deze elementen weer.

De bibliotheek is van iedereen. Vele Nederlanders, zo'n zes miljoen, maken er regelmatig gebruik van. En bijna vier miljoen Nederlanders zijn lid. Mensen willen iets voor de gemeenschap betekenen en zich verbonden voelen met de gemeenschapsvoorziening die de bibliotheek vormt. Vrijwilligers melden zich vaak spontaan.

Vanouds maakt de openbare bibliotheek veel gebruik van de inzet van vrijwilligers. De bibliotheek is immers de meest publieke voorziening die we kennen. De hogere leeftijd die mensen in goede gezondheid bereiken is een groot maatschappelijk potentieel. Veel burgers zetten zich graag in als vrijwilligers in de samenleving en dus ook in de bibliotheek. En de bibliotheek maakt graag gebruik van vrijwilligers om nog meer verbonden te zijn met de lokale gemeenschap. De vrijwilliger is cultureel en sociaal kapitaal.

Zie het artikel hierover op de site van de VOB.

De scheidslijnen tussen publiek, artiest en kunstcritici zijn vervaagd. Daar speelt poppodium Ancienne Belgique in Brussel handig op in. Met een bijzonder innovatieve publieksparticipatiestrategie weet het podium zijn bezoekers aan zich te binden, ook buiten de optredens. In dit artikel vertel ik hoe de AB dit aanpakt en formuleer ik tien belangrijke lessen voor een optimale publieksparticipatie online.

Zie: MMNieuws.

Als gevolg van de digitalisering wordt de rol van fysieke boeken minder belangrijk. Dat neemt niet weg dat het bevorderen van de persoonlijke ontwikkeling de kern blijft van het bibliotheekwerk. Met de verzorgingsstaat op de terugtocht worden burgers steeds meer op zichzelf teruggeworpen. Daarmee zijn zij in hoge mate afhankelijk van hun vaardigheden en vermogens om zelf informatie te verwerven, te interpreteren en om te zetten in handelingen. Mensen toerusten met kennis en vaardigheden op het gebied van lezen en digitale media, op het vlak van cultuur, maar óók wat betreft werk, zorg en gezondheid hoort thuis in de moderne bibliotheek. Wat dit betekent wordt toegelicht en met voorbeelde geillustreerd in dit artikel voor MMNieuws, dat ik schreef met Maarten Crump (oprichter Bredebieb vanuit the Alignment House). Zie: MMNieuws

Op 10 december 2015 sprak de algemene ledenvergadering van de Vereniging van Openbare Bibliotheken zich uit over mijn plan voor herpositionering van de organisatie. Het voorstel, dat twaalf aanbevelingen omvat, kreeg brede instemming. Voorafgaand aan de vergadering lichtte ik, in mijn hoedanigheid als interim-directeur, de plannen alvast toe in Bibliotheekblad. Zie: Bibliotheekblad

Besturen in de cultuur is lastig vanwege o.a. de tegenstrijdige boodschappen die de overheid vaak uitzendt. De bestuurder moet zijn weg vinden in een ingewikkeld samenspel van private, publieke en professionele governance. Het maken van duidelijke keuzes wordt meestal niet door iedereen gewaardeerd. Dat leidt of tot uitstelgedrag of tot wrijving als er toch keuzes worden gemaakt. Het is dus logisch dat er problemen en conflicten kunnen voorkomen rond bestuurders en raden van toezicht. Naar mijn mening echter kunnen veel problemen worden voorkomen.

Het artikel hierover staat in het oktobernummer van MMNieuws: site MMNieuws

Per augustus 2015 ging ik aan de slag als interim-directeur bij de Vereniging Openbare Bibliotheken (VOB). De opdracht is tweeledig.  Enerzijds de dagelijkse leiding over het bureau en de lopende zaken, met name de dossiers die aandacht vragen zoals de nationale bibliotheekpas, de landelijke digitale bibliotheek en Route 2020. Anderzijds onderzoek naar de positionering van de VOB als branche- en belangenorganisatie in relatie tot de ontwikkelingen in de omgeving en de gevolgen voor de governance van de vereniging en de relatie tussen leden, bestuur, bureau en commissies. In Bibliotheekblad zet ik uiteen welke opgaven er spelen en hoe ik daar tegen aan kijk.

Zie: Bibliotheekblad 30 sept 2015

Opvallend vaak bereikte mij in 2014 en 2015 de vraag of ik behulpzaam kon zijn bij het opzetten van een publiek of publiek/privaat cultuurfonds. In MMNieuws van mei 2015 schreef ik er een artikel over. Het is een kleine expeditie door een woud aan vormen en initiatieven. Ook geef ik aan waarom ik zie dat dit verschijnsel juist nu zo'n grote vlucht neemt. Overheden die er over nadenken om van een cultuurfonds gebruik te gaan maken, adviseer ik in het artikel om zeven stappen te zetten.

Voor die zeven stappen lees hier de pdf van het artikel in: MMNieuws van mei 2015.

En hier het artikel dat ik in 2014 over cultuurfondsen schreef: MMNieuws

In het Jaarboek Actieve Cultuurparticipatie 2013 schreef ik over de veranderingen die optreden in de lokale culturele infrastructuur. De verhouding tussen het positief gestemde landelijke stimuleringsbeleid met een tamelijk beperkt budget enerzijds en de erosie van de lokale infrastructuur voor amateurkunstbeoefening wordt scheef. Landelijke subsidies kunnen onmogelijk compenseren wat er lokaal aan gesubsidieerde voorzieningen wegvalt. Maar toch blijven er volop kansen om op creatieve en ondernemende wijze aan te sluiten bij de blijvende behoefte van mensen ‘te ontstijgen aan het basiskamp van de alledaagsheid’, zoals de Duitse filosoof Peter Sloterdijk het noemt.

Download hier het Jaarboek met op pag. 66-77 mijn bijdrage.

In het E-book Over de stad heb ik het hedendaagse gedachtegoed over de stad als centrum van creativiteit, cultuur en cash in kaart gebracht. Dit E-book verscheen als digitale bijlage bij de publicatie De Culturele Stad. Een reuzehandig naslagwerk voor iedereen die zich bezighoudt met de ontwikkeling van stad & land!  In het E-book passeren diverse denkers en onderzoekers op het gebied van stedelijke ontwikkeling en stedelijke economie de revue. Van Jane Jacobs tot Peter Hall. Van Richard Florida tot Gerard Marlet.

Uitgeverij VOC zegt: een reuzehandig naslagwerk.

Download hier het E-book: 'Over de stad'.

Gemeenten hebben een belangrijke taak bij de bescherming van onze monumenten. Met de voortgaande decentralisatie en de Modernisering Monumentenzorg worden er steeds meer taken neergelegd bij lokale overheden. Lukt het hen wel om een goed monumentenbeleid te voeren? De Vereniging Heemschut onderzocht in 2013 het monumentenbeleid van de 408 Nederlandse gemeenten. Hierbij werd gebruikt gemaakt van mijn deskundigheid alsmede van het model voor de beoordeling van gemeentelijk monumentenbeleid dat ik ontwikkelde (zie ook De Culturele Stad).

De resultaten waren te vinden in het decembernummer 2013 van Heemschut.

Klik hier om het nummer te bestellen.

De provincie Gelderland stimuleert het leggen van verbindingen tussen lokale/regionale ondernemers en evenementenorganisaties. In 2013 voerde BMC een opdracht uit voor deze provincie. Het project mondde uit in een digitale handreiking voor organisatoren van evenementen met tips om de economische spin-off van sport- en cultuurevenementen te vergroten. Deze handreiking maakte ik met mijn collega's Eltje de Klerk, Erik Gerritsen en Henk van de Wetering.

Download hier de pdf: 'Maak van je evenement een A-merk.'

Sla het bestand eerst op de pc of laptop op en open het vervolgens met Acrobat Reader voor een optimale schermweergave. 

In april 2013 schreef in met Paul van Oort een artikel (download) over de gevolgen van de grote decentralisatie-operaties (zorg, arbeid, jeugdzorg) voor de financiele positie van de gemeenten. We rekenden voor dat de gezamenlijke gemeenten € 4 mld. tekort zullen gaan komen op hun vrij besteedbare budget (zie berekening). De VNG was er niet blij mee, maar inmiddels wijzen diverse onderzoeken in dezelfde richting.

Download hier mijn artikel over hetzelfde onderwerp in het Friesch Dagblad van 17 maart 2014: Decentralisatie van verzorgingsstaat drijft cultuur in het nauw.

In steden als Groningen, Arnhem, Enschede, Utrecht, Tilburg, Amersfoort en Zaanstad werden de afgelopen jaren spectaculaire nieuwe cultuurclusters gepland en/of of gebouwd, geïnspireerd op ondermeer de Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA), met 170.000 leden en meer dan een miljoen bezoekers per jaar de grootste culturele instelling van Amsterdam. Ze hebben naast een culturele ook (en vooral) een stedenbouwkundige betekenis hebben: ze moeten dode plekken in de stad tot leven wekken, reuring brengen, verkeersstromen genereren. En ze moeten ‘smoel’ hebben.

In MMNieuws (2013 #1) schreef ik hierover een artikel. Download hier de pdf: Nieuwe cultuurpaleizen. Op naar de toekomst.

Geef stedelijke regio’s een centrale rol in het cultuurbeleid; het zijn de natuurlijke brandpunten in het culturele aanbod. Stedelijke regio’s kunnen rekening houden met de eigen identiteit en inspelen op de samenstelling en behoeften van de bevolking. Zo worden meer maatwerk en onderscheid mogelijk. Dat adviseerde de Raad voor Cultuur in zijn Agenda Cultuur 2017-2020 (en verder) die in april 2015 uitkwam als advies aan de minister.

Na de stelselwijziging die door minister Plasterk werd doorgevoerd (2008) schreef ik in de Boekman een bijdrage over hoe de onderlinge afhankelijkheid en verwevenheid tussen rijk, provincies en gemeenten was afgenomen (en wat daaraan te doen zou zijn).

Download hier de pdf: De kunstsubsidies en het Huis van Thorbecke (2009).

For each project there is a beyond. Het programma voor beeldende kunst van Beyond, dat in 1997 werd geïnitieerd in de grootste vinexlocatie van Nederland, Leidsche Rijn (Utrecht), was in opzet en schaal volkomen uniek. Ter gelegenheid van de afsluiting van Beyond, de kunstopgave voor Leidsche Rijn Utrecht, wordt in dit boek teruggeblikt op de verschillende projecten die vanaf 2001 gerealiseerd werden. Het boek Beyond Leidsche Rijn. Kunst als strategie bij verstedelijking (NAi-uitgevers, 2009), plaatst het programma van Beyond in een breder perspectief, interpreteert dat en reflecteert erop. 

Download hier mijn bijdrage aan dit boek: 'Boksen tegen het onbehangen'.

Welke strategieën kunnen gemeenten toepassen om openbare bibliotheken te laten vernieuwen? En welke bestuurlijke afspraken en welke regels gelden er voor de subsidieverstrekking? In 2011 liet de VNG deze vragen beantwoordden in de handreiking Subsidiebeleid openbare bibliotheken. De handreiking stelde ik op samen met collega Peter Luijters van BMC.  We namen er ook modelbouwstenen in op voor het maken van een goede subsidiebeschikking.

Download hier de pdf van de handreiking: Subsidiebeleid openbare bibliotheken.

Het cultuurbeleid van gemeenten verloopt vaak nog volgens dezelfde patronen als decennia geleden, terwijl de maatschappij sterk is veranderd. Voor Kunsten 92 schreef ik in 2009 een essay over de positie van de beleidsafdelingen cultuur in het grotere organisatorische geheel van de gemeente.

Download hier de pdf: Gemeentelijk cultuurbeleid moet volwassen worden (2009).

In 2009 wijdde de Boekman een themanummer aan kunst en politiek. Samen met Boris van der Ham (destijds Tweede Kamerlid) schreef ik een artikel over de visie van D66 op de rol en betekenis van cultuur en cultuurbeleid. 

Download hier de pdf: 'De kracht van cultuur'

Provincies en gemeenten werken soms samen als het gaat om kunst en cultuur. Een goed voorbeeld waren de culturelearrangementen die de provincie Utrecht en de gemeenten afsloten voor de Cultuurnotaperiode 2009-2012. Ter gelegenheid van de ondertekening van het gezamenlijke Cultuurarrangement 2009-2012 (28 mei 2009) schreef ik op verzoek van de provincie een essay over de culturele verantwoordelijkheid van gemeenten.

Download hier het essay: De intrinsieke verantwoordelijkheid van gemeenten voor cultuur.

Niet meer in druk verkrijgbaar, maar nog wel als pdf: het boek Gemeentelijk cultuurbeleid – een handleiding (2003). Geschreven voor iedere beleidsmaker die beseft dat met een actief kunst- en cultuurbeleid iets wezenlijks valt toe te voegen aan het geheel van gebouwen, straten en mensen dat een lokale samenleving vormt. Een belangrijk kenmerk van de handleiding is dat niet alleen wordt beschreven wat gemeenschappelijk is in het lokale cultuurbeleid, maar dat ook wordt aangeduid wat gemeenten van elkaar doet verschillen. De handleiding gaat in op het waarom en waartoe van gemeentelijk cultuurbeleid, maar biedt ook tal van praktische tips en nuttige handreikingen voor de beleidsvoering van alledag.

Download hier de pdf: 'Gemeentelijk cultuurbeleid - een handleiding'.